İstanbul Araştırmaları Enstitüsü 2023’e, Cumhuriyet öncesi İstanbul’un işgal yıllarını mercek altına alan bir sergiyle giriyor.
İstanbul Araştırmaları Enstitüsü 2023’e, Cumhuriyet öncesi İstanbul’un işgal yıllarını mercek altına alan bir sergiyle giriyor. Cumhuriyet’in 100. tarihinde ziyarete açılan “Meşgul Şehir: İşgal İstanbul’unda Siyaset ayrıca Gündelik Hayat, 1918–1923” başlıklı sergi, İstanbul tarihinin en sıra dışı ayrıca çalkantılı dönemlerinden birini zengin bir arşiv çalışmasıyla gözler önüne seriyor.
Suna ayrıca İnan Kıraç Vakfı İstanbul Araştırmaları Enstitüsü’nün yeni sergisi, Birinci Dünya Savaşı’nın ardından İngiliz, Fransız ayrıca İtalyan orduları tarafınca işgale uğrayan İstanbul’u yazılı ayrıca görsel arşivlerin ışığında izleyiciye aktarıyor. Kasım 1918 – Ekim 1923 arasında süren işgal; sergide, askeri, sosyal ayrıca kültürel boyutlarıyla ele alınıyor. Meşgul Şehir: İşgal İstanbul’unda Siyaset ayrıca Gündelik Hayat, 1918–1923 başlıklı sergi, Daniel-Joseph MacArthur-Seal ve Gizem Tongo’nun küratörlüğünde, uluslararası bir danışma kuruluyla birlikte hazırlandı.
İstanbul Araştırmaları Enstitüsü arşivinin yanı sıra Türkiye, Fransa, İngiltere, Yunanistan, Ermenistan ayrıca Rusya’daki çeşitli kütüphane, arşiv ayrıca koleksiyonlardan seçilmiş, birçoğu ilk kez sergilenecek belgeler arasında, resmi yazışmalardan resimlere, film ayrıca fotoğraflara, bir dizi yazılı ayrıca görsel malzeme yer alıyor. İtilaf devletlerinin İstanbul’dan ayrılışının ayrıca Türk ordusunun şehre girişinin 100. yılı, kelimenin her anlamıyla meşgul bir şehri tanımlayan ama çoğu vakit unutulmuş olan bireylere, olaylara ayrıca hareketlere tekrardan bakmak için önemli bir fırsat sunuyor.
İşgal döneminde bir şehrin portresi
Meşgul Şehir, işgal yılları boyunca yalnızca siyasal anlamda değil, toplumsal ayrıca kültürel anlamda da sürekli bir hareketlilik halinde olan İstanbul’a ayna tutuyor. İstanbul o yıllarda kelimenin her anlamıyla meşgul [Ar. Başkası tarafınca kullanılır, işletilir, çalıştırılır durumda olan, tutulmuş, işgal edilmiş] bir şehirdi. Kimin kentte kalacağı ayrıca kenti kimin yöneteceği söylenti ayrıca spekülasyon konularıydı ayrıca bunlar İtilaf devletleri başkanlarının, birbirini izleyen Osmanlı kabinelerinin ayrıca Ankara Hükümeti’nin çelişen beyanlarıyla daha da şiddetleniyordu.
Yıkıcı kaosun ortasında
Şehrin sakinleri, şiddeti ayrıca işgali protesto eden kitlesel eylemlere; daha iyi ücret ayrıca koşullara erişmek umuduyla yapılan ayrıca tramvay, vapur, havagazı hizmetlerini felç eden grevlere; savaş suçu işlemekle, yahut da İtilaf devletlerine veya padişaha karşı gelmekle suçlanan subay ayrıca görevlilerin evine yapılan seher vakti baskınlarına; kahvehane müdavimlerinin silah ayrıca yasak neşriyat sebebiyle aranma ayrıca tutuklanmasına; İtilaf devletlerinin askerleriyle siviller arasında barlarda ayrıca genelevlerde kopan kavgalara; silahlı çetelerce işlenen cinayetlere, linçlere ayrıca adam kaçırmalara tanık oluyor veya katılıyordu. Bu çalkantının ortasında insanlar hayatlarını ayrıca başkalarınınkini iyileştirmek için çabalamaya devam ediyordu. Okullar, kurumlar ayrıca cemaat dernekleri kuruluyor; muhtelif yetenekli kişilerin ayrıca hamilerin katkılarıyla konserler ayrıca sergiler düzenleniyor; yeni siyasal, edebi ayrıca sanatsal fikirler canlı medya ayrıca yayın hayatının sayfalarını renklendiriyor; hayır kurumları mültecilere, savaş malullerine, yetimlere ayrıca kentin yoksullarına destek olmak için para topluyordu.
İstanbul’da hayata tutunanlar
İşgal döneminde İstanbul’un demografisi, Balkanlar’dan Ortadoğu’ya dünyanın çatışmalı coğrafyalardan gelip İstanbul’a sığınan mülteci, göçmen, esir ayrıca işçilerle katmerlenerek baştan aşağı değişti. Birinci Dünya Savaşı’nda hayatını kaybeden 500 bin Osmanlı askerinin yanı sıra siviller de öldürülmüş; nüfusun önemli bir kısmı ise hastalık ayrıca açlık gibi zor koşullar sebebiyle hayatını kaybetmişti. Öte yandan İstanbul cepheden, esaretten veya sürgünden dönenlerin sığınacakları bir liman olmuştu. Yabancı medya temsilcileri şehrin sokaklarında hasarlı ayrıca yaralı bedenleriyle dolaşan askerlerin görüntülerini “yürek parçalayıcı” olarak niteliyordu. Yardım dernekleri çaresiz insanlar için hummalı biçimde çalışıyordu. İstanbul’a ulaşan en savunmasız kafileler ise yetim çocuklardan oluşuyordu.
İşçi ayaklanmaları
İşçi hareketleri açısından tarihin her döneminde merkez olan İstanbul, bu anlamda işgal yıllarında da hareketliydi. Meşgul Şehir sergisi, dönemin öne çıkan siyasi oluşumu Osmanlı Sosyalist Fırkası’nın liderliğinde işgal İstanbul’unda işçi örgütlenmelerinin seyrini izleyerek önemli belgeleri ziyaretçilere sunuyor.
İşgal İstanbul’unda yaşamanın bedeli
Birinci Dünya Savaşı ayrıca sonrasında süregiden çatışmalar, kentin ekonomik anlamda yıkımına yol açtı. Ekonomik istikrarsızlık ayrıca enflasyonun ezdiği kitlelerin iki yakayı bir araya getirmesi imkânsızdı. İşgal yıllarında kentin çeşitli noktalarında çıkan yangınlar binlerce İstanbulluyu evsiz bırakmıştı. Azalan konut sayısı, göçmenler ayrıca sığınmacılarla artan nüfusun barınma talebi, İstanbul’da yaşam maliyetini dünya ortalamalarının üstüne çıkartmıştı.
Salgın hastalıklarla boğuşan şehir
1920’lerde tüm dünyayı sarsan İspanyol Gribi başta olmak üzere, olağanüstü nüfus hareketliliği sebebiyle oraya çıkan tifo, tifüs, verem, kolera gibi salgın hastalıkların yanı sıra cinsel yolla bulaşan hastalıklar da hem kent otoritelerini hem de işgal güçlerini endişelendiriyordu.
Yeni sanat akımları ayrıca mecralar
İstanbul’un müzikal eğlence sektörü askerlerin ayrıca aralarında birçok müzisyenin ayrıca önemli hamilerin de bulunduğu mültecilerin gelişiyle canlanmıştı. Klasik müzik İtilaf devletlerinin ayrıca Osmanlıların hamiliğinde serpilip gelişiyor; Taksim Meydanı’nda kurulan Maxim gibi kulüplerde caz ayrıca yeni müzik türleri çalınıyordu. Bu yıllar, Darültalim-i Musiki, Darülelhan, Bahriye Musiki Mektebi ayrıca Darülbedayi’nin müzik bölümü gibi ateşkes öncesinde kurulmuş okullardan müzisyenleri bir araya getiren Şark Musiki Cemiyeti’nin ortaya çıkmasıyla alaturka müzik alanında da önemli gelişmelere sahne oldu. Resim alanında ise yerli ayrıca göçmen sanatçılar icraları ayrıca öğretimleriyle İstanbul’un sanat dünyasına ciddi katkılarda bulundu. Geleneksel konular çoğu ressamı meşgul etmeye devam etse de birçok sanatçı kentin yaşadığı dönüşümle etkileşime girdi. Mehmed Ruhi (Arel), Karelin Mitritch ayrıca Georgios Theotokas çalışmalarında müttefik askerlerini betimlerken, Ermeni sanatçıların ortaya koyduğu birçok sanat eserinin konusu mülteciler ayrıca yetimlerdi.
Silahların gölgesinde spor ayrıca eğitim
Taksim Stadyumu’nda gerçekleştirilen olimpik etkinlik, Maslak’ta kurulan tilki avı kulübü, Kilyos ayrıca Yeniköy’de düzenlenen yaz spor kampları, İtilaf devleti askerlerinin kentteki varlığının da yaygınlaşmasını tetiklediği spor dallarında müsabakalar, işgal İstanbul’unun bilinmedik öteki yüzünü gösteriyordu. Öte yandan, Birinci Dünya Savaşı’nın eğitim hayatında bıraktığı yıkıcı etki işgal döneminde de sürüyor; İmparatorluk şehrinde savaş zamanı Osmanlı’nın müttefikleri tarafınca kurulan okullar kapatılıyor; bir bölümüne ise el konularak hastane ayrıca kışlaya dönüştürülüyordu.
Meşgul Şehir: İşgal İstanbul’unda Siyaset ayrıca Gündelik Hayat, 1918–1923 sergisi, neredeyse beş yıl işgal altında kalan bir imparatorluk başkentinin askeri, sosyal ayrıca kültürel boyutlarıyla yaşadığı tüm bu travmalara ayrıca köklü dönüşümlere tekrardan bakmak ayrıca yorumlamak adına önemli bir fırsat sunuyor. Sergi, 11 Ocak – 26 Aralık 2023 tarihleri arasında Beyoğlu, Tepebaşı’ndaki İstanbul Araştırmaları Enstitüsü’nde ziyarete açık olacak.
Sergiye eşlik eden özel dosya YILLIK 4’te
Meşgul Şehir sergisi, işgalin farklı yönlerini ele alan akademik yazıların derlendiği özel bir dosyaya da vesile oldu. Sergi küratörleri Daniel-Joseph MacArthur-Seal ile Gizem Tongo’nun editörlüğünde hazırlanan dosyaya, Enstitü’nün akademik yayını YILLIK: Annual of Istanbul Studies’in geçtiğimiz günlerde yayımlanan 4. sayısından ulaşılabilir.
Beyoğlu Tepebaşı’ndaki İstanbul Araştırmaları Enstitüsü sergi salonu pazar günleri hariç haftanın her günü 10.00 – 19.00 saatleri arasında gezilebilir.
